Tuaregowie z Sahary. Kim są błękitni ludzie pustyni?

Strona główna Blog Ludzie Lokalne społeczności Tuaregowie z Sahary. Kim są błękitni ludzie pustyni?

Tuaregowie mówią o sobie Kel Tamasheq, co znaczy mówiący językiem tamaszek lub wolni ludzie. I tę niezależność ukochali sobie najbardziej. Kim są Tuaregowie? Dlaczego przez wieki siali postrach? Jakie niezwykłe zwyczaje kultywują od lat? Jak wygląda życie ludzi na pustyni? Poznaj pustynny lud od podszewki.

Tuargeowie – kim są mieszkańcy pustyni?

Wokół Tuaregów narosło wiele legend. Jedna z nich głosi, że są potomkami krzyżowców, którzy po przegranej walce z Arabami uciekli na pustynię. Tuargeowie są muzułmanami, ale znają znak krzyża. Ich szyje, dłonie i rękojeście mieczy zdobią krzyże. Więcej dowodów na ich pochodzenie od krzyżowców nie ma.

Tuaregowie nie znają swojego pochodzenia. Naukowcy twierdzą, że ich ojczyzną było Maroko lub północna Libia. Inna teoria głosi, że wywodzą się od wnuka Noego, Kanaana, jak wszystkie ludy berberyjskie. U Tuaregów słychać semickie naleciałości językowe, a hodowanie wielbłądów i kóz tłumaczyłoby beduińskie pochodzie. Być może to przez sudańskich Beduinów Tuaregowie zamieszkali na Saharze.

Bardziej oficjalne źródła mówią, że zostali zmuszeni do opuszczenia Afryki Północnej przez Rzymian, a potem przez Arabów. Pochodzą od Libańczyków, wywodzących się od mieszkańców Troi.

Liczebność Tuaregów ocenia się na około 1,3 miliona osób.

Sprytni handlarze i waleczni wojownicy

Środkową Saharę podbili dzięki swojej nieustraszonej postawie i sprytowi. Jako pierwsi dzierżyli szybkie wielbłądy, zwane meheri. Okradali karawany i obozowiska Berberysów. Zakradali się i atakowali znienacka, bezlitośnie miażdżąc wroga.

Mieli jednak zasady. Na przykład nigdy nie napadali na namioty z kobietami i zwracali część łupów, gwarantującą przeciwnikowi przeżycie w pustynnych warunkach.

Niektóre plemiona tuareskie zajmowały się handlem złotem, solą, kością słoniową, prosem, daktylami, bronią, tkaninami, drewnem, skórą, tytoniem, herbatą… A gdy sami nie handlowali, to przymusowo eskortowali inne karawany. Gdy te odmawiały ochrony, ślad po nich zanikał.

Tuaregowie chwytali w niewolę mieszkańców południowej Sahary (Berberów i ludy Bantu) i sprzedawali ich Arabom, zamieniając na przydatne przedmioty.

Z czego żyją ludzie pustyni?

Pustynni nomadzi zajmują się wypasem zwierząt, głównie kóz, wielbłądów i owiec. Hodowla wielbłądów odbywa się na znacznie mniejszą skalę niż przed laty. Wszystko przez postępującą urbanizację i nowoczesne środki transportu. Tuaregowie trudnią się też transportem karawanowym, wytwarzają biżuterię i żyją z turystyki.

Podczas wyprawy do Algierii spędzamy czas z Tuaregami, towarzysząc im w codziennych czynnościach i eksplorując Saharę – ojczyznę Tuaregów.

Gdzie mieszkają Tuaregowie?

Gdzie leży ojczyzna Tuaregów? Na Saharze! Ich domem od zawsze była pustynia. Społeczność Tuaregów nie wykształciła tradycyjnej państwowości. Rzymianie, a potem Arabowie zmusili ich do opuszczenia Afryki Północnej.

Żyją w centralnej Saharze, czyli w części Libii, Nigru, Mali, Burkina Faso i Algierii. Spotkasz ich też na południu Tunezji. Współcześnie najwięcej Tuaregów zamieszkuje południową Algierię. Ale granice dla nich nie istnieją. Od ponad tysiąca lat eksplorują Saharę wzdłuż i wszerz, przemierzając tereny kilku państw.

Jak wygląda Tuareg?

Dostojnie. Tuaregowie są wysocy, mają proste włosy i na ogół dość jasną karnację. Skóra nierzadko zabarwiona jest na niebiesko od turbanów (litham) w kolorze indygo. Tuaregowi towarzyszy zwykle wielbłąd. Tym zwierzętom zawdzięczają wręcz życie. Gdyby nie one, to pustynna tułaczka skończyłaby się dla nich tragicznie. Stąd ofiarowanie wielbłąda to jeden z najcenniejszych prezentów. Zwyczaj ów kultywowany jest na większości uroczystości rodzinnych – od ślubów po pogrzeby.

Jak ubierają się Tuaregowie? Spod lithamu – czarnej, niebieskiej lub białej chusty – widać tylko przenikliwe spojrzenie mężczyzny. To zadziwiające, bo tuareskie kobiety nie zakrywają twarzy. Litham chronił Tuaregów przed rozpoznaniem twarzy, kiedy to żyli z grabieży. Stanowił też ochronę przed złymi mocami, które dostają się przez usta, a bardziej praktycznie – przed piekącym słońcem Sahary i przenikliwym wiatrem, tak jak tradycyjny ubiór Beduina.

Tuaregowie chowają twarz także dlatego, aby nie okazywać uczuć. W ich kulturze uważa się to za słabość, bowiem o człowieku mówią jego czyny, nie słowa.

Współczesny Tuareg wciąż nosi tradycyjny strój. Ogromny turban, zwany tagelmust, okrywa nos i usta. Kobiety ubrane są w suknie, na których wiążą materiał przypominający sari – to kolorowy, warstwowy tasernyst. Tuareskie stroje są nie tylko piękne, ale i praktyczne. Dostosowane do warunków atmosferycznych, chronią przed piaskiem, słońcem i wiatrem. Im cieplej, tym więcej warstw na sobie. Takiej zasadzie hołdują ludzie pustyni. A do picia gorąca herbata zamiast chłodnych napoi.

Sprawdź: Saharyjska herbata na upały [domowe przepisy]

Tuareska biżuteria – jak powstaje Krzyż Tuaregów?

Tuaregowie wykonują ręcznie biżuterię. Tradycyjną biżuterią jest Krzyż Tuaregów z Agadez. Ojciec przekazywał go synowi, mówiąc, że ofiaruje mu cztery kąty świata, gdyż nie wie, gdzie będzie jego potomek u skraju życia.

Tuareski krzyż to najpopularniejsza pamiątka z podróży do Algierii. Z chrześcijańskim symbolem niewiele go łączy. W języku tuareskim nie istnieje słowo krzyż. Ten rodzaj biżuterii nazywany jest Teneghelt. Nazwa pochodzi od sposobu wytwarzania Krzyża Tuaregów. Engel znaczy wlewać. Przed powstaniem krzyża każdorazowo należy wykonać jego woskową podobiznę. Oklejona gliną wędruje do gorącego pieca, w którym twardnieje zewnętrzna warstwa, a topnieje woskowe wnętrze. Po stopnieniu do środka wlewa się srebro. Czeka się aż wystygnie i rozbija skorupkę z gliny. Czas na jubilerską obróbkę. I gotowe!

Krzyż Tuaregów pełni dziś bardziej ozdobną funkcję. Ale pierwotnie był jak dowód tożsamości. Wykonawcy trzymali się rygorystycznie 21 wzorów. Każdy z szablonów odzwierciedlał bowiem daną oazę, miasto i region, więc łatwo było go zidentyfikować z konkretnymi Tuaregami.

Inna wykładnia głosi, że ta tuareska biżuteria przedstawia mapę nieba nad Saharą. Wygrawerowane wzory to konstelacje gwiazd, wskazujące drogę koczownikom. Motyw koła to życiodajna studnia, a kręgi wokół niej to cenne stada bydła.

Tuareska kobieta – królowa na włościach

To zaskakujące, że w islamie kobieta może stać w hierarchii na pierwszym miejscu. Tuaregowie mają własną wersję islamu. Co więcej, taka rola kobiety w społeczeństwie jest nieosiągalna dla większości krajów na świecie. Jak wygląda tuareski matriarchat?

Kobieta sprawuje władzę nad wszystkimi aspektami życia, a nie tylko nad ogniskiem domowym. Pod jej pieczą są dobra materialne. Zapewnia potomstwu edukację i dobre wychowanie. Zarządza rodzinnymi sprawami. Bierze udział we wszystkich decyzjach rodzinnych i naradach plemienia. Ma pierwsze i ostatnie zdanie.

Podczas, gdy mężczyzna wnosi do posagu tylko zwierzęta, kobieta ma ogromny namiot, w którym żyje. Mąż może w nim przebywać wyłącznie podczas obecności żony. Namiot należy do niej także po owdowieniu i rozwodzie. A rozwieść może się z dowolnej przyczyny i zainicjować oficjalne rozstanie.

Po rozwodzie mężczyzna zapewnia rodzinie środki finansowe. Rodzice rozwódki wyprawiają jej przyjęcie, aby ogłosić nowy stan cywilny – wolna! Z kandydatami na miejsce byłego małżonka nie ma problemu.

Również o tym, kto będzie jej mężem, kobieta decyduje samodzielnie. Zaś przed ślubem może mieć kochanków i jest to społecznie oraz rodzinnie akceptowalne. Tuaregowie mawiają, że: kobieta, która posiada już doświadczenie z mężczyznami jest bardziej wartościowa niż ta, którą należy w te sprawy wprowadzać.

W społeczności Tuaregów obowiązuje kodeks etyczny Ashak. Wyznacza on normy zachowania, wpajane chłopcom od małego. Dotyczą one poszanowania kobiet, ich wolności wypowiedzi oraz prawa własności. W przypadku złamania kodeksu, Tuareg zostaje pozbawiony wszelkich praw, a nawet wydalony ze wspólnoty, jeśli tak zdecyduje kobieta.

Według mitologii Tuaregowie wywodzą się od królowej Tin Hinan. Między innymi stąd wynika wysoka pozycja kobiet w pustynnej społeczności.

Sebeiba, czyli największe święto Tuaregów

To święto radości, tańca, muzyki i przede wszystkim pokoju. Do Djanet zjeżdżają się tłumnie Tuaregowie z różnych krajów, by wziąć udział w jednej z najstarszych uroczystości na świecie – festiwalu Sebeiba.

Pierwsze obchody datowane są na okres 3000 lat temu, po zwycięstwie Mojżesza nad wojskami faraona. Do tego czasu dwa zwaśnione klany Tuaregów walczyły ze sobą. Pojednało ich dopiero mojżeszowe zwycięstwo.

W 2014 roku święto Sebeiba wpisano na Listę Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO.

Co roku, w pierwszym miesiącu księżycowego kalendarza, przedstawiciele obu plemion Tuaregów rywalizują ze sobą przez 9 dni, a 10 dnia wspólnie tańczą. Święto poprzedzają uroczyste przygotowania – konkurs Timoulawine.

Djanet rozbrzmiewa muzyką i pokazami tanecznymi. Wszystko po to, by wybrać godnych reprezentantów dzielnicy. Pochodzą oni z rodzin, które mają prawo brać udział w tej celebracji. Zwycięzcy będą rywalizować w wyschniętym korycie rzeki. To przedstawiciele dwóch dzielnic – El Mihan z południa oraz Azelloua z północy.

Taniec imituje walkę. Mężczyźni dzierżą miecze z drewna (symbol wojny) i szale (symbol pokoju). Niektórzy mają zasłonięte twarze tkaninami, na których są naszyte srebrne trójkąty. Tancerze wyglądają przez to, jakby nie mieli głów. To również nieprzypadkowy wybór. Upamiętniają w ten sposób gigantów z Djabaren – malowidła skalne przypominające ludzi bez głów.

Otaczają ich kobiety, śpiewające w rytm uderzeń tamburynów, wtórują im piszczałki – zagrzewają w ten sposób mężczyzn do walki. Wyglądają zjawiskowo. Ich dłonie zdobią malowidła z henny i pierścienie, przyozdobione są tuareską, srebrną biżuterią, a twarze ukryte pod woalami.

Jury w postaci starszyzny ocenia taneczno-wokalne występy i odświętne stroje. Rozejm kończy Sebeibę.

Taneczny festiwal zbliża do siebie Tuaregów z różnych klanów. Niesie przesłanie o jedności i wspólnej tożsamości kulturowej.

Dowiedz się więcej o mieszkańcach pustyni z wystąpienia podróżnika, Bartka Sabeli:

źródła:

• Afrykanka, Sebeiba – muzyczny pojedynek Tuaregów [online], www.afrykanka.pl/sebeiba-muzyczny-pojedynek-tuaregow, dostęp: 28.01.2023
• Egzotyka.TV, Tuaregowie. Saharyjskie epitafium [online], www.egzotyka.tv/blog/tuaregowie-saharyjskie-epitafium, dostęp: 28.01.2023
• Fotograf w podróży, Tuaregowie – błękitni ludzie pustyni [online], www. fotografwpodrozy.pl/gdzie-fotografowac/tuaregowie-blekitni-ludzie-pustyni, dostęp: 28.01.2023
• Piekiełko, Tajemnice tuareskiego krzyża [online], www. piekielko.com/etniczne/bizuteria/krzyz-tuareski, dostęp: 28.01.2023
• Sympatia, Tuaregowie – królestwo kobiet. Gorąca miłość wśród piasków pustyni [online], www. porady.sympatia.onet.pl/sympatia-radzi/tuaregowie-krolestwo-kobiet-goraca-milosc-wsrod-piaskow-pustyni/bzdxnrf, dostęp: 28.01.2023
• Poza Trasą, Podróż do Algierii – Wrota Sahary. Tuaregowie [online], www. pozatrasa.pl/artykuly-z-podrozy/algieria-tuaregowie-podroz-do-wrot-sahary, dostęp: 28.01.2023