Odpowiedzialne podróżowanie w rytmie slow. Więcej niż ekoturystyka!

Strona główna Blog Porady Przygotowanie do podróży Odpowiedzialne podróżowanie w rytmie slow. Więcej niż ekoturystyka!

Co oznacza odpowiedzialne podróżowanie? Czy jest tym samym, co ekoturystyka w imię zrównoważonego rozwoju i innych zacnych idei? Poznaj filozofię fair travel – kodeks etycznego i świadomego podróżowania, którym Soul Travel kieruje się podczas organizowania wypraw. To wskazówki przydatne dla każdego turysty. Bez względu na to, czy wybierasz się na zorganizowane wycieczki, samodzielne wyjazdy czy niszowe wyprawy w małych grupach.

Kodeks świadomego turysty – 14 zasad odpowiedzialnych podróży

Odpowiedzialne podróżowanie wymaga zaangażowania i samoświadomości. Gdy już wsiąkniesz w świadome, etyczne podróże i zobaczysz, że wywierają wpływ nie tylko na miejsca, środowisko naturalne i kulturowe, lokalne społeczności, ale też Ciebie, nie będziesz chciał wrócić do wcześniejszego sposobu podróżowania. Na tym polega magia podróży. Te doświadczenia odmieniają świadomość. Bezpowrotnie.

Czym jest odpowiedzialne podróżowanie? Czy każdy turysta może odnieść z niego korzyść? Swoimi doświadczeniami dzieli się Renata Sabela – podróżniczka i właścicielka Soul Travel.

1. Świadome podróżowanie – dlaczego warto podróżować?

Czy Twoim celem jest podróż „do” czy „od”? Czy chcesz wzbogacić swój sposób postrzegania świata o nowy punkt widzenia? Poznać perspektywę innej kultury i tradycji? A może po prostu chcesz uciec ze znanej codzienności w ciepły zakątek globu?

Nie ma złych wyborów – gorszych ani lepszych – ale dobrze jest zadać sobie pytanie: „co jest powodem, że zostawiam kubek niedopitej kawy i wyruszam?”. Właśnie – co pcha Cię w nieznane? Czym jest podróżowanie dla Ciebie?

Jeśli odkryjesz motywację, dostrzeżesz też inne aspekty. Szukasz aktywnego odpoczynku? Wybierzesz wycieczki, które Ci go zapewnią. Chcesz wyruszyć w głąb kultury? Wybierzesz wyjazdy, które wprowadzą Cię w świat lokalnych społeczności.

Odpowiedź na pytanie: „dlaczego wyruszam w podróż?” decyduje o kształcie Twojej wyprawy.
To pierwszy krok w stronę świadomego podróżowania.

2. Filozofia dzielenia się a odpowiedzialne podróżowanie

Od kilkunastu lat moja praca poświęcona jest podróżom z ludziom. Kiedyś miałam w zwyczaju doradzać, by pakować się „na lekko”, bo w drodze powrotnej dobrze jest znaleźć miejsce na pamiątki czy prezenty. Teraz uważam, że w obie strony można spakować parę dodatkowych kilogramów!

Przeczytaj informacje o miejscu, do którego się wybierasz. Co jest tam potrzebne? Co z tego posiadasz i nie używasz? Może stary komputer? Czasem wystarczy zmienić język systemu, by oddać go lokalnej szkole.

Indianie Wixáritari, zwani też Indianami Huichol – grupa etniczna zamieszkująca górzyste tereny pomiędzy Durango i Guadalajara, wschodnie tereny środkowego Meksyku, niedaleko Zacatecas, na Sierra Madre Occidental. Fot. Renata Sabela

Wyciągnij z szafy ciepłe kurtki, przydadzą się podczas niejednej zimy w Azji Centralnej czy wysokich Andach. Napraw aparat fotograficzny, kup adapter i podaruj sołtysowi albo nauczycielce, by mogli prowadzić kronikę uroczystości.

Zastanów się, co możesz zrobić, aby Twoja pomoc trafiała w realne potrzeby ludzi. Nie wybieraj się do plemion Amazonii, by podarować im laptop i kamerę – to nie ich marzenia.

Są jednak miejsca, na styku światów, gdzie marzenie o produktach zachodniej cywilizacji jest niezwykle ważne. Tam możesz pomóc.

Odpowiedzialna turystyka to obopólna wymiana z pożytkiem dla każdego.

3. Okazuj szacunek dla potrzeb lokalnych społeczności

Zapytasz być może, czy w ten sposób nie ingerujemy zbytnio w miejsce, które nie jest „skażone” cywilizacją zachodu? Miejsce, które nie miało szansy samodzielnie przemierzyć drogi od mniej skomplikowanych urządzeń do tych zaawansowanych technologicznie? Pozwól, że odpowiem krótką historią z podróży.

Indianie Huichol w Madre Sierra (Meksyk), fot. Renata Sabela

9 lat temu przemierzałam trekking z Lamayuru do Darczy. Wyprawa trwa 3 tygodnie. Każdego dnia pokonuje się ok. 20 km, by w końcu w dolinach ukazały się odizolowane od świata wsie – wspaniałe widoki nietkniętej przez człowieka przyrody. Podczas całej tej pieszej wędrówki asfaltową drogę przecina się tylko raz.

Mieszkańcy wędrują kilka dni do lokalnego sklepu po cukier i warzywa, bo na tak dużej wysokości prawie nic nie rośnie. Tyle samo wędrują do szpitala po pomoc i do szkoły z internatem.

W moim odczuciu to miejsce było rajem. I zmartwiłam się, słysząc o planach budowy drogi, na które lokalni mieszkańcy zareagowali entuzjastycznie.

– Stracicie dziewiczość przyrody, prostotę życia według cykli natury i niczym niezmącony spokój. Wedrze się tutaj kurz ciężarówek, wszędzie dostępny będzie alkohol. Pojawi się chaos – powiedziałam zaniepokojona.

Usłyszałam wtedy: Zostań z nami.

Zdałam sobie sprawę, że choć chciałabym, aby takie miejsca istniały, to nie jestem gotowa, by w nich zamieszkać. Nie chcę odciąć się od cywilizacji i dotychczasowego komfortu życia. Jest mi dobrze, gdy na chwilę, miesiąc, rok wskakuję do tego świata. Czerpię wtedy z jego wartości, ciszy, prostoty.

Z tego powodu pozwoliłam sobie, by odmówić mu prawa do zmiany. Mieszkańcy pragną drogi, a ja potrzebuję uszanować ich pragnienie wygodniejszego życia.

4. Pomagaj na miejscu

Zapytaj mieszkańców, w jaki sposób możesz im pomóc? Co jest dla nich ważne, czego potrzebują? Posłuchaj, bez podsuwania własnej perspektywy, przypatrz się jak żyją.

Jako Soul Travel organizowaliśmy akcję pomocy dla niepełnosprawnych dzieci w obozach dla uchodźców z Sahary Zachodniej. Dzięki wsparciu przyjaciół i obcych ludzi zebraliśmy ponad 18 000 zł, co miało wystarczyć na codzienne dwa posiłki 60 dzieci przez rok.

Otrzymywaliśmy raporty o kupowanych produktach spożywczych. Od czasu do czasu figurowała w nich butelka gazowanego napoju. Oczywiście można przeznaczyć środki na bardziej wartościowe produkty. Jednak wartością jest pomaganie z perspektywy potrzebującego, a dla tamtych dzieci ten napój to największa frajda.

5. Bądź wizytówką kraju, z którego pochodzisz

W podróży jesteś wizytówką kraju, z którego przyjeżdżasz. Niektórzy mieszkańcy Chin, Wietnamu, Gwatemali, Peru, Rosji i wielu innych państw nie mają szansy, by wyjechać ze swojego miasta czy wsi. Jesteś dla nich paszportem obywatela Polski, z którego czytają więcej niż z niejednego przewodnika.

Czasami jesteś pionierem – kimś na kim spoczywa odpowiedzialność za wiele kolejnych, podróżujących pokoleń.

Rozluźnij się. Bądź dobry, życzliwy i uważny na błędy w porozumieniu, bo nie wszystko ma takie samo znaczenie, jak u nas w kraju.

Odpowiedzialne podróżowanie polega również na poznaniu i uszanowaniu różnic kulturowych, jakimi są m.in. lokalne zwyczaje.

Wiesz, że w Chinach do momentu zapłaty można zmienić decyzję, a cena, na którą się umawiasz ze sprzedawcą przed wejściem do taksówki jest nadal negocjowalna? Czy to znaczy że ktoś chce Cię oszukać? Nie.

Czy wiesz, że w Azji Środkowej żarty na temat Twojego zamążpójścia z jednym z członków rodziny to poważne deklaracje? I to, co wydaje się zwykłym przekomarzaniem przy kumysie, może doprowadzić do obrazy gospodarza i poważnych konfliktów?

Jeśli zamkniesz się w swoich oczekiwaniach i osądach, ominą Cię wspaniałe doświadczenia i spotkanie z kulturą. Szkoda obrażać się na Gruzinów za 2-godzinne spóźnienie, skoro cała noc biesiadowania przed Wami.

6. Slow Travel – zatrzymaj się w podróży!

Podróżuj swobodnie, w rytmie slow. Zatrzymaj się na dzień lub dwa, wlicz to w trasę. Zostań na kilka dni w miejscu, które Ci się spodoba.

Indie, lodowy szlak Chadar, fot. Michał Dzikowski

Porozmawiaj z mieszkańcami. Może jest coś, w czym możesz pomóc? Nie chodzi tylko o pracę fizyczną, ale o sposób działania, rozwiązywania ich problemów. Może widzisz, że studnia wymaga obudowania, a potrafisz stworzyć platformę do wyciągania wody. Zapytaj mieszkańców, co o tym myślą i jeśli docenią Twój pomysł – zrealizuj go.

Jedwabny Szlak służył nie tylko wymianie towarów, materiałów, przypraw i ceramiki, ale przede wszystkim wymianie idei, myśli i doświadczeń.

7. Etyczne podróżowanie to też uczciwa zapłata

Rynek coraz bardziej przyzwyczaja nas do myślenia, że wszystko da się zrobić „po kosztach”. W Europie drukujemy za kilka groszy, kupujemy egzotyczne owoce w cenie polskich jabłek, jeździmy na wakacje last minute. Oczywiście, złapanie okazji cieszy, zwłaszcza gdy odkładane pieniądze pozwalają całej rodzinie spędzić tydzień na plaży w ciepłych krajach.

Nie ma jednak cudów – rolnicy sprzedają swoje zbiory za coraz niższe ceny, a konkurencja na rynku druku wycina wszystkich tych, którzy nie sprzedają w hurtowych ilościach.

Tymczasem za człowiekiem stoi rodzina, czasami jednoosobowa, czasami wielodzietna. Warto poznać średniorynkowe ceny miejsc, w które podróżujemy – cenę, która jest dobrą ceną, czyli godziwą.

Kobiety przy pracy w rodzinnej manufakturze tkackiej w Uzbekistanie. Spod ich rąk wychodzą przedniej jakości tkaniny, w tym unikatowe ikaty. fot. Renata Sabela, Felicja Bilska, Soul Travel

Oczywiście, zawsze znajdzie się ktoś, kto nie ma na utrzymaniu rodziny i wykona usługę za pół ceny. Może dla Ciebie dodatkowe 50 zł nie nadwyręży budżetu, za to dla kogoś będą to nowe buty czy podręczniki dla dzieci. Wspólne podróżowanie, w gronie znajomych, również ułatwia zrzucenie się na usługę bądź lokalne produkty.

W miejscach, w których targowanie nie jest wpisane w kulturę, lepiej odpuścić ten zwyczaj. Parę zł więcej nas nie uratuje, a dla kogoś może zapewnić posiłek dla całej rodziny.

Etycznym zwyczajem jest też zostawianie napiwków w podróży.

8. Odpowiedzialna turystyka – czym jest ekoturystyka? I czy to coś więcej?

Na czym polega ekologiczna turystyka? To podróżowanie z myślą o wywieraniu pozytywnego wpływu na środowisko. Szacunek dla dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego. Począwszy od unikania atrakcji ze zwierzętami (np. delfinarium, niektóre safari) po wspieranie rozwoju lokalnej społeczności.

Ani ludzi ani zwierząt nie traktujemy jak atrakcji. Programy naszych wypraw nie przewidują zoo czy sierocińców dla zwierząt. Nie uczestniczymy też w sztucznie kreowanym show dla turystów.

Bardziej autentyczne jest codzienne życie mieszkańców i zwierzęta na wolności niż tematyczne „wioski” i delfinaria.

W Soul Travel 5% dochodów z wypraw przeznaczamy na wsparcie lokalnych projektów w krajach, do których podróżujemy. Obecnie szukamy nowej formy współpracy w szerszym kontekście – fundacji, która zapewni dystrybucję tych środków na szerszym polu.

Chętnie inwestujemy czas i środki, aby zrozumieć impakt naszych działań z perspektywy ludzi, których odwiedzamy. Słuchamy, wspólnie szukamy rozwiązań, a następnie wspieramy lokalne społeczności. Nasze podróże nie osadzają się jedynie na indywidualnym doświadczaniu, gdyż wędrówka wymaga otwierania się na innych. Wzajemne zrozumienie, szacunek do natury, stają się inspiracją do działań na wielu płaszczyznach. Ta pomoc jest realna i ma moc oddziaływania! To wszystko nazywamy podejściem win-win.

W Bhutanie organizujemy wędrowne kempingi, nad których jakością czuwa sam król Bhutanu.
Po zwinięciu obozowiska nie pozostaje żaden ślad.

Dbamy o ekologię, chronimy dzikie zwierzęta. Odnosimy się z szacunkiem do ludzi i ich przestrzeni. Angażujemy się w akcje charytatywne ochrony miejsc świętych. Celowo unikamy masowej turystyki i resortów all inclusive. Na noclegi wybieramy wygodne obozowiska, lodge, ekologiczne, rodzinne butikowe hotele, prowadzone przez lokalnych mieszkańców lub będące częścią np. winnicy, a także prywatne domy naszych przyjaciół (np. podczas wyprawy do Gruzji). To wielki przywilej być blisko drugiego człowieka – na tyle, by na chwilę usiąść przy jednym stole i poznać  swoje mikrohistorie życia.

Tym jest dla nas fair travel – odpowiedzialne podróżowanie to znacznie więcej niż ekoturystyka!

Przy okazji sprawdź, jak być ekoturystą i nie zostawiać śladów poza szlakiem.

9. Wybieraj lokalne produkty, jedz w miejscowych knajpkach

Każda wyprawa to także podróż przez smaki. I w tym aspekcie możesz podróżować odpowiedzialnie. W miarę możliwości wybieraj kuchnię opartą na lokalnych produktach – świeżych i wysokiej jakości, wspierających regionalnych dostawców. Takie możesz zakupić samodzielnie też na targach zamiast w marketach.

Stołuj się w knajpkach prowadzonych przez miejscowych zamiast w sieciowych restauracjach. Nie tylko zjesz smaczniej, ale wesprzesz też lokalne, najczęściej rodzinne biznesy.

W trakcie wypraw organizowanych przez Soul Travel, wszędzie tam, gdzie to możliwe staramy się, aby uczestnicy mogli posmakować dań regionalnych, narodowych, najlepiej przyrządzanych przez gospodarzy, których znamy i o których wiemy, że gotują smacznie i z sercem.

Podczas wypraw do Meksyku ten kraj poznajemy od kuchni – dosłownie i w przenośni.

Lokalni mieszkańcy rzadko stołują się w restauracjach, za to często gotują dla siebie, swoich licznych rodzin i przyjaciół. Mają więc kulinarną wprawę. Chętnie korzystamy z zaproszeń do wspólnego biesiadowania. Korzystamy z gościnności, ale jej nie nadużywamy.

Staramy się również zapewnić to, co lubicie, a czego nie ma w danym regionie, np. porządną kawę w Tybecie albo świeże soki. Nigdy nie zapominamy o indywidualnych preferencjach – posiłkach wegetariańskich, wegańskich czy bez glutenu.

Dowiedz się więcej, jak kupować lokalnie i wspierać w podróży.

10. Doceniaj to, czego doświadczasz w podróży

Bądź wdzięczny za wszystko, co otrzymujesz i za każde doświadczenie. Kiedy przyjechałam do wioski Rybaczy do moich „dziadków” w Kirgizji, przyjęli mnie wszystkim, co mieli. Kupili na targu kilka pomidorów, z mąki upiekli chleb i powiedzieli, że w drodze powrotnej to już w ogóle będzie uczta, bo wykopią młodziutkie ziemniaki. I tak było. Jedliśmy ziemniaki z cebulką, bo to najbardziej luksusowe jedzenie dziadków, tylko od święta.

Gry po roku wróciłam do Kirgizji z grupą, zapytałam, czy chcieliby zatrzymać się u dziadków, a pieniądze, które wydalibyśmy na hotel oddać mieszkańcom. 300 USD (przy emeryturze 15 USD w Kirgizji) i wspaniały czas przy stole z ziemniakami i serem! Wykopali dla nas cały ogródek ziemniaków – „gość w dom, Bóg w dom”.

Odpowiedzialna turystyka? Etyczne podróżowanie? Slow travel? Znacznie więcej mieści się w tego rodzaju wyjazdach. Takie doświadczenia wspominała każda ze stron.

Wyprawa do Bhutanu, fot. Bartek i Renata Sabela

11. Rozmawiaj, przekazuj dalej potrzeby lokalnych mieszkańców

Nie pozostawaj obojętny wobec napotkanych sytuacji. Oczywiście nie da się wszystkim pomóc, np. posłać wszystkie dzieci do szkoły. Za to możesz wykonać mały gest dla jednej osoby.

Masz szczere chęci, ale brak Ci środków? Opowiedz o tym swoim przyjaciołom. Może ktoś zastanawia się właśnie na co przeznaczyć nadprogramowe środki finansowe albo co zrobić z zalegającymi w szafach rzeczami, komputerami. Działaj!

Przekonaj się, jaką lawinę szczęścia może wywołać jeden gest pomocy! Bogactwo ma wiele znaczeń. Śmiech, przyjaźń, wsparcie, dzielenie się, to również bogactwo życia.

Odpowiedzialne podróżowanie ma wiele odmian

12. Nie osądzaj i nie oceniaj w podróży – jesteśmy równi

W podróży Soul Travel kieruje się lojalnością i uczciwością. To one budują zaufanie, które pozwala zbliżyć się do ludzi i poznać ich kulturę. Otwieramy ten świat dla Was! Opieramy się na równości pomiędzy rasami, wyznaniami, płciami, poglądami, bez względu na status materialny czy wykształcenie.

Nie osądzamy tylko dlatego, że nie rozumiemy. Obserwujemy, chłoniemy, lecz nie ingerujemy. Chcemy mieć pewność, że każdy spotkany przez nas człowiek zapamięta nas dobrze. Robimy to również dla tych, którzy przyjdą po nas.

Chcąc być zrozumianym, samemu trzeba próbować zrozumieć

Podczas podróży spotykamy się z odmienną obyczajowością, nietypowymi tradycjami, kodami kulturowymi, które mogą szokować. Spójrzmy na nie z innej perspektywy – nawet, jeśli wykraczają poza nasze zdolności zrozumienia, obserwujmy je z szacunkiem, bez osądzania. Nie jesteśmy w niczym lepsi, ani gorsi. Jesteśmy tylko gośćmi. Dlatego przestrzegajmy cudzych reguł, poznajmy przed przyjazdem różnice kulturowe, wyciągnijmy jak najwięcej informacji od przewodnika.

Sprawdź, co znaczy szanować lokalną kulturę.

W Soul Travel przewodnikami wypraw są nasi przyjaciele, będący miejscowymi – nikt tak dobrze nie wprowadzi nas w lokalne obyczaje, jak człowiek, który według nich żyje.

13. Twórz przestrzeń do dialogu – zasada wzajemności a świadome podróżowanie

Aby zrozumieć różnorodność kulturową świata potrzebne jest budowanie pomostów. W tym procesie najważniejszy jest człowiek – gość i gospodarz. Odwiedzani przez nas ludzie nie są związani z przemysłem turystycznym. To pasterze z hal, mnisi w klasztorach, przewodnicy duchowi, nasi przyjaciele i ich rodziny.

Wykorzystujemy ten cenny czas w podróży, aby ich poznać i zrozumieć. Kierujemy się zasadą wzajemności, gdyż tylko w ten sposób można zbudować szczerą relację.

Wyprawa do wschodniego Bhutanu i gościna w domu. Podróżowanie w duchu fair travel pozwala na spotkania, które poszerzają świadomość podróżników.

Chcemy więc również, aby ci, którzy nas goszczą, mogli się o nas czegoś dowiedzieć. Każde spotkanie, herbata wypita w domu, wspólnie przyrządzony posiłek, są celebracją chwili oraz bezcennym doświadczeniem drugiego człowieka. Wtedy właśnie podróż staje autentyczną wędrówką w głąb kultury.

14. Dokonuj świadomych wyborów na co dzień

Kiedyś zapytałam lokalnych mieszkańców, co mogę dla nich zrobić. I usłyszałam taką, otrzeźwiającą odpowiedź:

– My sobie tu poradzimy, to nasza ziemia i nasze życie. Jedź do swojego kraju i zmieniaj swoją rzeczywistość.

Od tamtej pory zmieniłam swoją perspektywę. Moje wybory, tutaj – w miejscu, w którym żyję – mogą wpływać na życie ludzi mieszkających daleko ode mnie. Czy kupuję produkty fair trade? Unikam produktów z olejem palmowym? Wybieram lokalne, ekologiczne owoce i warzywa? Jaki obraz rdzennych mieszkańców Ameryki tworzę, gdy o nich opowiadam znajomym?

Słysząc tamte słowa poczułam ulgę, a jednocześnie odpowiedzialność za codzienność i tę podróż, która wydarza się każdego dnia. Świadome podróżowanie wydarza się codziennie! Filozofia slow travel jest częścią nas.

Interesuje Cię temat świadomego podróżowania? Zgłęb odpowiedzialną turystykę w artykule Kamili Gronowskiej.

Odpowiedzialni podróżnicy i podróżniczki podczas wyprawy do Uzbekistanu z reporterem Bartkiem Sabelą i podróżniczką Renatą Sabelą